Gut hastalığı, herkesi etkileyebilen karmaşık bir artrit (eklem hastalıkları) türüdür. Zengin hastalığı olarak da bilinen bu hastalık erkeklerde daha yaygın olarak görülmektedir.

Gut hastalığı ağrılı ve şiddetli bir hastalık olabileceği için kişinin iş ve sosyal yaşantısını olumsuz etkileyebilir. Metabolik bir hastalık olan gut hastalığı beslenme ile yakından ilişkilidir. Gut hastası olan kişiler beslenmelerine özellikle dikkat etmeleri gerekir.

Gut hastalığının ne olduğu, belirtilerini, nedenlerini ve beslenmede nelere dikkat edilmesi gerektiğini gelin birlikte inceleyelim.

Gut Hastalığı Nedir?

Gut hastalığı, çoğu zaman ayak başparmağında olmak üzere bir veya daha fazla eklemde ortaya çıkan ani, şiddetli ağrı, şişlik ve kızarıklık ile karakterize, gece ataklar şeklinde ortaya çıkan bir hastalıktır.

Gece yarısı ani bir atak ile ayak başparmağında yangın şeklinde ortaya çıkan bu hastalık kişileri aniden uykudan uyandırır. Ayak başparmağında veya herhangi bir eklemde sıcaklık, şişlik, hassasiyet ve ağrı gözükür. Bu durum o bölgeye en ufak temasın bile şiddetli acı vermesine sebep olabilir.

Gut hastalığı genel olarak ayak baş parmaklarını etkilerken; diğer parmakları, dizleri, bilekleri ve topukları da yaygın olarak etkileyebilmektedir. 

Gut hastalığı veya gut ataklarının oluşmasındaki en temel sebep kandaki ürik asit miktarının çok fazla artmasıdır.

Ürik asit, tüketilen bazı gıdaların sindirilmesi sonucu pürin yapısının yıkılmasıyla oluşan bir atık ürünüdür. Ürik asit seviyesi kanda yükseldiğinde, ürik asit kristalleri eklemlerde birikebilir. Bu durum ilerleyen süreçte şişlik, iltihaplanma ve ağrıyı tetikleyerek hastalık oluşumuna sebep olabilir.

Gut atakları genel olarak gece saatleri ortaya çıkarken bu atakları 3 gün ile 10 gün süre ile devam edebilir.

Gut Hastalığı Nedenleri

Sağlıklı bireyler bazı besinlerin sindirilmesi ve pürin yapılarının yıkılmasıyla ile ortaya çıkan ürik asidi kolayca vücuttan uzaklaştırabilir. Genetik yatkınlık, beslenme alışkanlıkları veya diğer metabolik sebepler sonucu ile ürik asidin vücuttan uzaklaştırılmasında problemler yaşanması veya bu maddelerin çok fazla üretilmesi sonucu kanda ürik asit artışına yol açabilir. 

Kandaki ürik asit düzeylerinin artması ve normal seviyelerin üzerine çıkması hiperürisemi olarak adlandırılır. Kanınızda yüksek seviyelerde ürik asit olduğunda ürat kristalleri oluşabilir. Bu durumun sürekli tekrarlaması ve zaman içerisinde ilerlemesi gut hastalığına sebep olmaktadır.

Birçok durum kanda ürik asit artışına sebep olabilir. Bunların en başında sağlıksız beslenme, gereğinden fazla hayvansal protein tüketimi, aşırı alkol, bazı hastalıklar, ilaçlar, bazı tedaviler ve böbrek hastalıkları kanda ürik asit artışına sebep olabilecek durumlardır.

Sağlıksız beslenme ve gereğinden fazla protein tüketimi gıdalar ile pürin alımını arttırabilir. 

Pürinler, kırmızı et, sakatatlar ve deniz ürünlerinde bol miktarlarda bulunur. 

Bu besinlerin gereğinden fazla tüketilmesi fazla miktarda pürin yıkılmasına sebep olarak kanda ürik asit düzeyini arttıracaktır. Deniz ürünlerinden özellikle hamsi, sardalya, midye, alabalık, ton balığı ve deniz tarağı pürin açısından zengindir.

Bira gibi mayalı alkollü içecekler ve meyve şekeri (fruktoz) ile tatlandırılmış içeceklerin fazla miktarda tüketilmesi de kandaki ürik asit düzeylerini arttırabilmektedir. Tüm bu sağlıksız beslenme alışkanlıkları gut hastalığına sebep olabilir.

Berkay Türkkan Fitness mobil uygulamasıyla antrenman ve beslenme adına ihtiyaç duyacağınız her şey cebinizde!

iPhone için App Store'dan ücretsiz indir!

Google Play'den ücretsiz indir!

Gut Hastalığı Risk Faktörleri

Gut hastalığına sebep olan genlerin ve çevresel faktörlerin kandaki ürik asit artışına ve ürik asit kristalleri oluşumuna nasıl etki ettiğini anlamak için yapılan çalışmalar da bazı durumların gut hastalığı oluşturma riskini artırabileceğini tespit etmiştir. Bu risk faktörlerinden bazıları şu şekildedir:

Diyet: Kırmızı et ve kabuklu deniz ürünleri açısından zengin bir diyet benimsemek ve meyve şekeri (fruktoz) ile tatlandırılmış içecekler içmek, gut riskini artıran ürik asit düzeylerini yükseltir. 

Alkol: Başta bira olmak üzerine alkol tüketimi gut hastalığı riskini artırabilir.

Ağırlık: Fazla kilo vücudun daha fazla ürik asit üretmesine sebep olur, bu durum böbreklerin ürik asidi uzaklaştırmasını zorlaştırarak kanda ürik asit artışına sebep olabilir. 

Sağlık Problemleri: Bazı hastalıklar ve durumlar gut riskini artırabilir. Tedavi edilmemiş; obezite, diyabet, yüksek tansiyon, metabolik sendrom, kalp hastalıkları ve böbrek hastalıkları gibi sağlık problemleri riski arttırabilir. 

Bazı İlaçlar: Düşük doz aspirin, tiazid diüretikler, anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri ve beta blokerler dahil olmak üzere hipertansiyonu kontrol etmek için kullanılan bazı ilaçlar da ürik asit düzeylerini artırabilir. 

Ailede Gut Hastalığı Öyküsü: Ailesinde gut hastalığı geçmişi olan bireylerin diğer bireylere kıyasla gut hastalığı geliştirme riski daha yüksektir. LC2A9 ve ABCG2 genleri başta olmak üzere birden fazla farklı gen, gut hastalığına dair genetik bir yatkınlık oluşmasına sebep olabilir. Gut hastalığı ile ilişkili bu genler ürik asit metabolizması ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir.

Yaş ve Cinsiyet: Gut hastalığı erkeklerde daha sık görülmektedir, bunun başlıca sebebi ise kadınların ürik asit düzeylerinin erkeklere oranla daha düşük olmasıdır. Ancak menopoz sonrası dönemde kadınların ürik asit seviyeleri erkeklerinkine yaklaşır. Erkeklerin daha erken yaşlarda (30-50 yaşları) gut hastalığı geliştirme riski daha yüksek olurken, kadınların ise menopoz sonrası dönemde gut hastalığı riski artmaktadır. 

Ameliyat veya Travma: Bazı ameliyat veya travmalar gut hastalığını tetikleyebilir.

Gut Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Gut hastalığı belirtileri ve semptomları genel olarak aniden ve geceleri ortaya çıkmaktadır.

Yoğun eklem ağrısı: Gut hastalığı genellikle ayak başparmağını etkiler, ancak herhangi bir eklemde ortaya çıkabilir. Sıklıkla etkilenen diğer eklemler arasında ayak bilekleri, dizler, dirsekler, bilekler ve diğer parmaklar bulunur. Ağrı, başladıktan sonraki ilk 4 ila 12 saat içinde en şiddetli seviyeye ulaşabilir.

Hastalığın sesiz ilerlemesi: En şiddetli ağrı dindikten sonra, ağrı sonrası oluşan bazı eklem rahatsızlıkları birkaç günden birkaç haftaya kadar sürebilir. İlk ağrı sonrası oluşabilecek ataklar ise daha uzun sürebilir veya daha fazla eklemi etkileyerek hastalık kendini şiddetli bir şekilde hissettirebilir.

İnflamasyon ve kızarıklık: Gut hastalığından etkilenen eklem veya bölgeler şişer, hassaslaşır ve kızarır.

Hareketin kısıtlanması: Gut hastalığı ilerledikçe eklemlerin hareket kabiliyeti kısıtlanabilir.

Gut Hastalığında Kaçınılması Gerekilen Besinler;

•  Tam yağlı süt, yağlı et suları ve bunlarla yapılmış yemekler
• Sakatatlar (Karaciğer, böbrek, dalak, işkembe, dil, beyin, kokoreç)
• Sucuk, pastırma, sosis, salam
• Alkollü içecekler
• Havyar, midye, kalamar, ıstakoz, ançuez, sardalya
• Leblebi, kuruyemiş
• Tam yağlı peynirler
• Yağda kızartılmış, kavrulmuş, sos eklenmiş yemekler
• Kepekli, çavdarlı, yulaflı ekmekler, krakerler
• İçeriği bilinmeyen hazır gıdalar
• Şeker ve şekerli besinler, tatlılar (Bal, reçel, marmelat, pekmez)
• Hamur işi, börek, çörek, pasta, kurabiye, kek vb.
• Kaymak, krema, mayonez
• Hayvansal yağlar (Tereyağı, margarin, kuyruk yağı)
• Av etleri (Kaz, ördek, keklik, bıldırcın, tavşan)

Sınırlı Tüketilmesi Gereken Besinler;

• Yağsız dana eti - 2 Köfte büyüklüğünde
• Tavuk - 2 Köfte büyüklüğünde
• Hindi - 2 Köfte büyüklüğünde
• Balık - 8 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Kuru Baklagiller - 8 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Karnabahar - 5 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Ispanak - 5 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Brokoli - 5 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Semizotu - 5 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Bezelye - 4 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Kuşkonmaz - 4 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Mantar- 4 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.
• Bulgur - 8 Yemek kaşığı kadar tüketilebilir.

Bu besinleri mevcut beslenme listemize dahil ederken dikkat edilmesi gereken asıl nokta her gün sadece bir tanesi seçmek ve belirtilen miktarda tüketmektir. 

Gut Hastalığında Serbest Besinler;

Yukarıda bahsedilen besinlerin dışında kalanları beslenme programımıza eklememizde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.

Sadece besin olarak bakmaz ve diyet prensiplerini de inceleyecek olursak; 

Yale Üniversitesinde 2017 yılında yapılan bir çalışmada araştırmacılar ketojenik beslenmenin gut hastalığının oluşmasında katkısı olan ve iltihabı tetikleyen NLRP3 protein kompleksine etkisini inceledi. Çalışmanın sonucu olarak ketojenik beslenme ile daha az eklem iltihaplanması sonucuna ulaşıldı. Fakat kesin bir şekilde ketojenik beslenme gut hastalığına iyi gelir demek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

Mevcut literatür incelendiğinde gut hastalığı için en etkili diyet prensibi pürin kısıtlı bir diyet prensibidir. 

Spor Yapanlarda Gut Hastalığı;

Amerikan Romatoloji Koleji şu anda gut hastalığına sahip olan aşırı kilolu veya obez kişilerin durumunu yönetmeye yardımcı olmak ve alevlenme riskini azaltmak için kilo kaybını önermektedir. 

Yapılan bir çalışmada vücut kitle indeksi ile gut insidansı ve alevlenmeler arasında bir bağlantı buldu. 7 Yıl süre ile obezitesi olan bireylerin gut hastalığına yakalanma riski vücut kitle indeksi < 25 kg/m2 olan bireylere göre önemli ölçüde daha fazladır.

11.079 kişinin dahil olduğu bir çalışmada yetişkinlik obezitesi olan ve yetişkinlikte kilo alan bireylerin gut riski sırasıyla %84 ve %65 attı.

Fiziksel aktivitenin kilo kontrolü üzerindeki etkisini düşünürsek dolaylı yoldan da olsa gut hastalığını azaltabilir diyebiliriz. 

Diyetisyen Can Kocakurt

Diyetisyen Atahan Demirdeşen

KAYNAKÇA

1. https://www.niams.nih.gov/health-topics/gout/basics/symptoms-causes
2. Schlesinger N. Diagnosing and treating gout: a review to aid primary care physicians. Postgrad Med. 2010 Mar;122(2):157-61. doi: 10.3810/pgm.2010.03.2133. PMID: 20203467.
3. Roddy E. Revisiting the pathogenesis of podagra: why does gout target the foot? J Foot Ankle Res. 2011 May 13;4(1):13. doi: 10.1186/1757-1146-4-13. PMID: 21569453; PMCID: PMC3117776.
4. Yang Q, Guo CY, Cupples LA, Levy D, Wilson PW, Fox CS. Genome-wide search for genes affecting serum uric acid levels: the Framingham Heart Study. Metabolism. 2005 Nov;54(11):1435-41. doi: 10.1016/j.metabol.2005.05.007. PMID: 16253630.
5. So A, Thorens B. Uric acid transport and disease. J Clin Invest. 2010 Jun;120(6):1791-9. doi: 10.1172/JCI42344. Epub 2010 Jun 1. PMID: 20516647; PMCID: PMC2877959.
6. Shulten P, Thomas J, Miller M, Smith M, Ahern M. The role of diet in the management of gout: a comparison of knowledge and attitudes to current evidence. J Hum Nutr Diet. 2009 Feb;22(1):3-11. doi: 10.1111/j.1365-277X.2008.00928.x. PMID: 19192022.
7. https://www.bmj.com/content/336/7639/309
8. https://www.nhs.uk/conditions/gout/
9. Dalbeth N, Gosling AL, Gaffo A, Abhishek A. Gout. Lancet. 2021 May 15;397(10287):1843-1855. doi: 10.1016/S0140-6736(21)00569-9. Epub 2021 Mar 30. Erratum in: Lancet. 2021 May 15;397(10287):1808. PMID: 33798500.
10. Danve A, Sehra ST, Neogi T. Role of diet in hyperuricemia and gout. Best Pract Res Clin Rheumatol. 2021 Dec;35(4):101723. doi: 10.1016/j.berh.2021.101723. Epub 2021 Nov 19. PMID: 34802900; PMCID: PMC8678356.
11. Robinson PC, Stamp LK. The management of gout: Much has changed. Aust Fam Physician. 2016 May;45(5):299-302. PMID: 27166465.
12. Dr. Öğretim Üyesi Ezgi Karataş
13. Diyetisyen Dilara Koçak
14. https://www.healthline.com/health/gout/keto-and-gout
15. Nguyen UD, Zhang Y, Louie-Gao Q, Niu J, Felson DT, LaValley MP, Choi HK. Obesity Paradox in Recurrent Attacks of Gout in Observational Studies: Clarification and Remedy. Arthritis Care Res (Hoboken). 2017 Apr;69(4):561-566. doi: 10.1002/acr.22954. PMID: 27331767; PMCID: PMC5179319.
16. Nielsen SM, Bartels EM, Henriksen M, Wæhrens EE, Gudbergsen H, Bliddal H, Astrup A, Knop FK, Carmona L, Taylor WJ, Singh JA, Perez-Ruiz F, Kristensen LE, Christensen R. Weight loss for overweight and obese individuals with gout: a systematic review of longitudinal studies. Ann Rheum Dis. 2017 Nov;76(11):1870-1882. doi: 10.1136/annrheumdis-2017-211472. Epub 2017 Sep 2. PMID: 28866649; PMCID: PMC5705854.