Elektronik sigara, normal sigara içme alışkanlığını bırakmak isteyen kişiler için geliştirilmiş bir alettir. Dünya çapında hızla yaygınlaşan e-sigara, son zamanlarda ülkemizde de oldukça popüler hale gelmiştir. Özellikle genç nüfusun tercih ettiği elektronik sigara, kullanılan likite bağlı olarak farklı aroma ve tatlar içermektedir. Bu da normal sigaraya göre albenisini arttırmaktadır. Bu yazımızda elektronik sigaranın kullanımı ve potansiyel zararları üzerinde duracağız. Gelin hep birlikte inceleyelim.

Elektronik Sigara Nedir?

Çin’de bir şirket tarafından sigara bırakma aracı olarak patenti alınan E-sigaralar, 2004 yılında piyasaya sürülmüştür. Bu nedenle E-sigara kullanımı, literatürde sigara bırakma yöntemlerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Diğer taraftan, mevcut kanıtlar doğrultusunda, e-sigara tütün ürünü olarak kabul edilmektedir ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından kullanımının önlenmesi şiddetle tavsiye edilmektedir.

E-sigaralar, literatürde “Elektronik Nikotin İletim Sistemi” (Electronic Nicotine Delivery System) olarak da adlandırılmaktadır. Temelinde elektronik olarak buhar üreten cihazlardır. E-sigara cihazlarının çalışma prensibi; nikotini ve tatlandırıcı olarak kullanılan propilen glikol veya gliserol içeren sıvıyı, batarya ile çalışan basit bir atomizör vasıtasıyla ısıtarak, solunmaya hazır buhar formuna ulaştırmasıdır. E-sigara cihazları tek kullanımlık ya da tekrar doldurulabilen kartuşlardan oluşur.

E-sigara tasarımları pilli sigara şeklindeki birinci nesil tasarımlardan; bataryalı, daha yüksek güce sahip, yeniden doldurulabilir ikinci nesil tasarımlara dönüşmüştür. Takiben üçüncü nesil tasarımlarda, şarjı dayanıklı, içeriği ayarlanabilir, yeniden doldurulabilir ve kişiye göre özelleştirilebilir versiyonları geliştirilmiştir.

Elektronik Sigaranın Tercih Edilme Nedeni

Yapılan çalışmalarda kişilerin elektronik sigarayı tercih etme sebepleri olarak düşük fiyat, her ortamda kısıtlama olmaksızın kullanım, kolay ulaşılabilirlik, aromalı tat, tadının kötü olmayışı, tütün ürününü bırakma, merak, ürünün aile ve arkadaş çevresinde kullanımı, tütüne kıyasla sağlık etkilerinin daha az olduğu inancı, pasif içiciliğe yol açıp diğer kişileri rahatsız etmediğinin sanılması ve kişinin tütün ürünü tüketimini azaltması olarak saptanmıştır. Bunlara ek olarak sigara gibi koku bırakmaması ve kül, izmarit gibi atıklar oluşturmaması da tercih sebeplerinin arasında görülebilir. 

Elektronik Sigaraya Yönelik Tüketici Algıları

E-sigaralar, pazarlamacılar tarafından, geleneksel sigaralara göre daha ucuz, daha güvenli, daha az zararlı olarak tanıtılmış ve sigara bırakmaya bir alternatif olarak ticarileştirilmiştir. E-sigaralar, tütün ve yanma süreci içermediği hâlde inhalasyon (akciğere gaz girişi) yoluyla tüketilmesi nedeni ile geleneksel sigara içme şeklini taklit etmektedir. Literatürde, E-sigaraların tütün dumanını solumadan kullanıcıya nikotin sağlaması nedeni ile daha az toksik olduğu düşüncesinin, sigara içen ve içmeyen bireylerde ürünü deneme isteği yarattığı bildirilmektedir.

E-sigara kullanımının ABD’de adolesanlar arasında 2011-2015 yılları arasında %900 artarak, 2 milyona ulaştığı bildirilmektedir. Adolesanlarda yani ergenlik çağındaki bireylerde, E-sigara kullanımını hızla artıran en önemli faktörün E-sigara pazarlama stratejileri ve reklamlarının olduğu bildirilmektedir. 

ABD’de E-sigara pazarlama harcamaları 2010 yılında 3.6 milyon dolar iken, 2014 yılında bu rakamın 125 milyon dolara yükseldiği kaydedilmiştir. 

Ülkemizde E-sigaralar 2007 yılından beri topluma internet üzerinden pazarlanmaktadır. Literatürde, E-sigara kullanımının Türkiye’de ne boyutta olduğunu ortaya koyan toplum tabanlı bir prevalans çalışmasına rastlanmamıştır. Ancak kullanımın ülkemizde de giderek arttığı tahmin edilmektedir. 

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 4207 sayılı tütün mamullerinin zararlarının önlenmesine dair kanunda; “Tütün içermeyen ancak tütün mamulünü taklit eder tarzda kullanılan her türlü nargile ve sigara, tütün ürünü kabul edilir.” maddesinde, E-sigaraların da tütün ürünü kapsamında olduğunu açıkça belirtilmiştir. 

Bu ürünlerin 18 yaş altına satışı, reklamının yapılması ve kapalı alanlarda kullanılması dair tedbirler alınmıştır.

Elektronik Sigaranın Potansiyel Zararları

-İçerdiği Toksik Kimyasal Maddeler

Goniewicz ve ark. yaptıkları çalışmada sigarada bulunan toksik maddelerin, e-sigaradan çekilen buharda da bulunduğunu göstermişlerdir. Tabloda dikkat edildiği üzere sigarada bulunmayan bazı maddeler e-sigarada bulunmaktadır. Kim ve ark. da kanserojen olduğu bilinen tütüne spesifik nitrozaminlerinden; nitrozonornikotin (NNN), 4 - (nitroso metil-amino) -1 - (3 - piridil)-bütanon (NNK) ve nitroso-anatabin (NAT)’in e-sigarada da bulunduğunu saptamışlardır.

-Sitotoksisite

Elektronik sigaranın buharı, zararlı içeriğine bağlı olarak hücreler üzerine toksik etki gösterir. Elektronik sigarada nikotin dışında kullanılan özellikle aroma verici katkı maddelerinin insan embriyo kök hücreleri, fare nöral kök hücreleri ve daha az olarak insan pulmoner fibroblastlar (akciğer) üzerine sitotoksik (hücreyi öldüren) etki gösterdiği Bahl ve ark. tarafından yapılan çalışmada gösterilmiştir. Bu çalışmada embriyo kök hücrelerinin, yetişkin pulmoner fibroblastlara göre e-sigaranın kullanımı sırasında açığa çıkan buhara daha duyarlı olmaları, e-sigaranın özellikle gebelerde kullanımının veya pasif etkileniminin olası zararları konusunda bilincin artmasına yol açmıştır.

-Doz Ayarlanması

Bazı çalışmalar, e-sigaranın normal sigaraya eşdeğer miktarda nikotin sağlayabileceğini, kullanıcıların alışkanlıklarına göre kullanım sayılarını değiştirerek bu miktarı arttırabileceğini göstermiştir. Nitekim e-sigara ve sigara kullanıcılarında kan nikotin düzeyinin benzer olduğu saptanmıştır (ortalama 20 ng/ml). Bullen ve Ark’ları, çalışmalarında toplumda kullanılan her üç e-sigara cihazından birinin hatalı çalıştığını ve yeterli nikotin vermediğini belirtmişlerdir. Bu da e-sigarada doz güvenliğinin sağlanamadığını düşündürmektedir

Berkay Türkkan Fitness mobil uygulamasıyla antrenman ve beslenme adına ihtiyaç duyacağınız her şey cebinizde!

iPhone için App Store'dan ücretsiz indir!

Google Play'den ücretsiz indir!

-Sağlık Üzerindeki Kanıtlanmış Etkileri

Elektronik sigarada kullanılan sıvının içeriğinde toksik olduğu kanıtlanmış propilen glikol ve gliserin bulunur. Propilen glikol; göz ve diğer mukozalarda irritasyon yapabilen, tekrarlayan maruziyetlerde tüm sistemler üzerine toksik etki gösterebilen bir maddedir. Mevcut etkileri nedeniyle birçok alanda kullanımı yasaklanmıştır. 

Propilen glikol, ısıtma ve buharlaştırma işlemleri sonrası glikojen oksite dönüşür. Bu madde Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi tarafından Grup 2B kanserojen grubunda sınıflanmaktadır. 

Benzer şekilde gliserin, gliserole ve daha sonra üst solunum yolu hasarı yapan akroleine dönüşür. Elektronik sigara kullanımına bağlı en sık yan etkiler; ağız ve boğaz mukozasının tahrişi, öksürük, bulantı ve kusma olup; pnömoni (zatürre), kalp yetmezliği, hipotansiyon gibi hayatı tehdit edici etkiler de raporlanmıştır.

Özet olarak;

Elektronik sigaralar, normal sigarayı bırakmaya yardımcı olmak için alternatif olarak piyasaya sürülmüştür. Kolay ulaşılabilirliği, aromalı ve tadının güzel olması, neredeyse her ortamda kullanılabilmesi gibi durumlar e-sigaraları yaygın hale getirmiştir. Normal sigaraya göre daha az zararlı olabileceği düşüncesi popülerliğini arttırmıştır. Fakat yapılan çalışmalarca ve Dünya Sağlık Örgütü’nün beyanı ile karşılaştırma yapmanın zor olacağı ve sağlık açısından ikisinin de kullanılmaması gerektiği belirtilmiştir. Ülkemizde de tütün ürünü olarak tanımlanmış ve 18 yaş altına satışı yasaklanmıştır. Potansiyel zararları hakkında daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır fakat yine de tütün ve tütün ürünlerini kullanmamaya dikkat etmemiz gerekir.

Diyetisyen Berk Kerem Aksel

Kaynaklar:

• https://dergipark.org.tr/en/pub/aktd/issue/62990/860976
• https://dergipark.org.tr/en/pub/cumj/issue/4190/55136?publisher=cu
• A New Area to Fight: Electronic Cigarette, Eurasian J Pulmonol 2015
• Usage of Electronic Cigarette and its Effect on Health, DOI: 10.5336/jtracom.2019-70721
• Goniewicz ML, Knysak J, Gawron M, Kosmider L, Sobczak A, Kurek J et al. Levels of selected carcinogens and toxicants in vapour from electronic cigarettes. Tobacco Control. 2014; 23(2): 133-139.
• Kapan A, Stefanac S, Sandner I, Haider S, Grabovac I, Dorner TE. Use of electronic cigarettes in European populations: A narrative review. Int. J. Environ. Res. Public Health. 2020; 17: 1971.